Орон нутгийн сонгууль 20 хоногийн дараа болно. Иргэд Улаанбаатар хотын захирагч болоод дүүргийн Засаг дарга, Орон нутгийн удирдлагууд өнгөрсөн дөрвөн жилийн хугацаанд юу хийж амжуулсныг дүгнэх өдөр ч гэж тодотгож болох юм.Тэгвэл Хан-Уул дүүргийн Засаг дарга Ж.Алдаржавхлан өнгөрсөн дөрвөн жилийн хугацаанд юу хийж амжуулсныг тодрууллаа.
-Иргэд орон нутгийн удирдлагуудын хийсэн ажлыг дүгнэх цаг боллоо. Хан-Уул дүүргийн Засаг даргын хувьд өнгөрсөн дөрвөн жилийг ямар үр бүтээлтэй өнгөрүүлсэн талаар яриагаа эхлэх үү?
-Өнгөрсөн 4 жил олон ажил хийж амжууллаа. Бүгдийг нь ярина гэвэл цаг хугацаа их орно. Үүнээс онцлоод хэлбэл, Улаанбаатарын утааг буурууллаа. МАН Засагласан дөрвөн жил нийслэл хотынхоо уушгийг цэвэрлэсэн он жил байлаа гэж онцолж хэлэх байна. Намайг 1995 онд арван жилийн сурагч байхад Улаанбаатар хот утаа ихтэй байлаа.
-Танай гэр хаана байсан юм бэ?
-Манай гэр ялалт кино театрын ард талд байсан. Өглөө хичээлдээ явахдаа битүү манан мэт утаан дунд явдаг байлаа. Бид 20-30 жил өнөөх утаагаар амьсгалсан гэсэн үг. Үе үеийн Засгийн газар, нийслэлийн удирдлагууд утааг бууруулах шинэ санаа гаргаж, тодорхой хэмжээний хөрөнгө хүчийг зарцууулсаар өнөөг хүрсэн. Сүүлийн 2 жил Засгийн газраас авч хэрэгжүүлсэн арга хэмжээ үр дүнгээ өглөө. Сайжруулсан түлшийг хэрэглэсэн нь цаг үеэ олсон ажил байсныг өнөөдөр нийтээрээ харж байна.
-Утааг бий болгож байгаа олон хүчин зүйлийн нэг нь түүхий нүүрс. Түүхий нүүрстэй олон ч аргаар тэмцсэн дээ, уг нь?
-Түүхий нүүрснээс гарч байгаа хорт хий их. Утааны гол эх үүсвэр нь гэр хорооллын яндан буюу тэр дундаа түүхий нүүрс. Иймээс түүхий нүүрсийг сайжруулсан түлшээр солих ажил эрчимтэй өрнөсөн. Бэлтгэл ажлыг маш сайн хангасан. Сайржуулсан түлшний анхны үйлдвэрээ барьж, ашиглалтад орууллаа. Түүхий нүүрсийг Улаанбаатар хот руу орж ирэх бүх нүх сүвийг хаалаа. Иргэдэд жил гаруйн өмнөөс анхааруулж, мэдээллийг түгээсэн.
Зөвхөн Хан-Уул дүүргийн хэмжээнд 11.995 өрхийг сайжруулсан түлшээр өнгөрсөн жил хангасан. Дүүргийн хэмжээнд гэр хорооллын 9 хороо бий. Өнгөрсөн оны аравдугаар сарын 1-нээс энэ оны дөрөвдүгээр сарын 1-н хүртэл 24.000 тонн сайжруулсан түлшээр дээрх өрхүүдийг ханган ажилласан. Борлуулалтын 35 цэг ажиллууллаа.
-Гэвч сайжруулсан түлшний хангамж, эрэлт нийлүүлэлтийн харьцаа иргэдийг багагүй сандаргаж, чирэгдэл болж байсан..?
-Ид оргил үед ачаалал эрс нэмэгдсэн. Сайжруулсан түлшний ачаалал нэмэгдэж, үйлдвэр хүчин чадлаа дийлэхээ больсон. Сүүлдээ сайжруулсан түлшийг савлаж хүчрэхгүй байсан үе ч бий. Хангамжийн бааз дээр халуунаар нь авчирч асгаад явдаг. Тэрийг нь савлаж, иргэдийн гар дээр хүргэсэн тохиолдол олон.
-Төрийн албан хаагчдыг дайчлан савлаж байсныг хэлж байна уу?
-Уг нь иргэдийг ажлын байраар хангахаар болж асгасан сайжруулсан түлшийг савлах ажлын зар тавьсан. Иргэд олон ирсэн ч зарим нь 2-3 хоног ажилаад алга болдог. Эсвэл 7 хоног ажиллаад ажиллахаа больсон тохиолдол их гарсан. Мэдээж тэр дунд сайн ажилласан хүмүүс ч бий. Сүүлдээ савлах ажилд хүн шаардлагатай болж төрийн албан хаагчдыг дайчилсан. Засаг даргын Тамгын газар, багш, цагдаа, онцгой гээд бүгд дайчлагдсан. Ингэж байгаад цэргийн ангиас 20-30 цэрэг авчирж дайчлан ажиллуулсан. Ийм өндөр зохион байгуулалттай ажиллаж өнгөрсөн өвлийг давсан. Үр дүн ч гарлаа.
-Сайны хажуугаар саар гэж угаартах явдал ч их гарлаа. Мэдээлэл сурталчилгаа дутмаг байсан гэсэн үг үү. Эсвэл түлшинд байв уу?
-Иргэдийн хайхрамжгүй байдлаас үүдэлтэй угаартах асуудал үүссэн. Олон жил яндангаа хөөлөөгүй, пийшин нь цоорхой байсан гэхчлэн. Тэр бүхэнд иргэдийг мэдээллээр хангах тал дээр нэлээн ач холбогдол өгч ажилласан. Энэ жил ч мөн агааржуулалтын шинэ систем нэвтрүүлэхээр төлөвлөөд байна. Борлуулалтын 35 цэгийг 100 болгон нэмэгдүүлж байна. Сайжруулсан түлшийг задгайгаар өгөх асуудлыг эцэслэж, хангамжийн баазуудын тоог нэмэгдүүлсэн.
-Борлуулалтын цэгийн тоо 3 дахин нэмэгдүүлж, хангалттай нөөц бэлдсэн гэж ойлгож болох уу?
-Сайжруулсан түлш борлуулах цэгийн тоог 3 дахин нэмэгдүүлж байна. Ингэснээр иргэдэд түлшийг аль болох ойртуулж байгаа юм. Машинаар ганц, нэг шуудайг аваад явах биш гудамжныхаа үзүүрээс усны тэргэн дээр тавиад түрээд ороход нь дөхөм болгохоор ажиллаж байна. Хүртээмж, ачаалалыг аль болох нэмэгдүүлсэн. Нэг агуулахдаа 5000 тонн түлш нөөцлөөд бэлдчихсэн. Мөн Налайхад сайжруулсан түлшний үйлдвэр удахгүй ашиглалтад орно. Хоёр үйлдвэр ажиллаад эхэлбэл нийлүүлэлт ч нэмэгдэнэ.
-Утааны асуудал улирч байгаад олон иргэд баяртай байна. Гэвч сургууль, цэцэрлэгийн хүртээмжийн асуудал шүдний өвчин болсон хэвээр. Энэ тал дээр хийж хэрэгжүүлсэн ажлын талаар мэдээлэл өгөхгүй юу?
-Өнгөрсөн хугацаанд 22 сургууль, цэцэрлэгийг барьж байгууллаа. Тодруулбал, 8 сургууль, 14 цэцэрлэгийг шинээр ашиглалтад оруулсан. Улсын сургуулиудыг шинэчилж, заримыг нь өргөтгөсөн. Цэцэрлэгт хүрээлэнгийн тоог нэмэгдүүллээ. Хууль бус газар олголттой тэмцэж, олон ч газрыг чөлөөллөө.
-Хан-Уул дүүргийн тухайд "спорт дүүрэг” тал руугаа хөгжиж байна уу гэлтэй. Дахин спорт цогцолборын зураг төсөл хийгдэж дуусаад ажил эхлэх гэж байгаа гэв үү?
-Шинэ спортын ордон барихаар төлөвлөж байна. Одоогоор Тэшүүрийн талбай баригдаж байна. Шинэ цэнгэлдэх хүрээлэнгийн газрын асуудал шийдэгдсэн. Хуучнаар Морин тойруулгын газар Хан-Уул дүүргийн спортын ордон барихаар төлөвлөсөн. Төсөвт мөнгө нь суусан. Ирэх жил ажлыг нь эхлүүлэхээр төлөвлөсөн. Спортын байгууламж их болж байгаа.
-Шинэ хорооллууд ч олноор сүндэрлэж байна. Хүн амын тоо нэлээн нэмэгдэж байна уу?
-2016 онд Хан-Уул дүүргийн Засаг даргын албыг авахад 160.000 хүн амтай байсан. Өнөөдөр 203.000 хүн амтай болж өргөжөөд байна.
-Тэр хэрээр төлөвлөлтийн асуудал ч хөндөгдөж байна. Нийслэлийн ерөнхий төлөвлөгөөг харвал дүүргийн асуудал нэлээд ээдрээтэй байх шиг..?
-Нийслэл хотын ерөнхий төлөвлөгөө цаг үеэ даган өөрчлөгдөн шинэчлэгдэж байна. Жишээ нь, наадамчдын замаас урд хэсэг Богд уулын дархан цаазат газар. Онцгой хамгаалалттай бүс гэсэн үг. Энэ хавийн газар олголтыг Байгаль орчны яамнаас өгдөг. Иймээс нийслэл, дүүрэгтээ уялдаа муу гэж хэлж болно.
Байгаль орчин аялал жуулчлалын газраас газрын зөвшөөрөл авахдаа аялал жуулчлалын зориулалтаар авчихаад орон сууц барих асуудлууд бий. Энэ асуудлыг нэг тийш нь болгохгүй бол нийслэл ерөнхий төлөвлөгөө хийгээд байдаг гэтэл салбар яамнаас аялалд жуулчлалын зөвшөөрөл олгохоор хүндрэл үүсчихдэг. Иймээс энэ асуудлыг ирэх дөрвөн жилд эцэслэж, байгууллага хоорондын уялдаа холбоотой ажижллахаар шийдээд байна.
-Аялал жуулчлалын зориулалтаар зөвшөөрөл олгосон атал орон сууц барьж иргэд худалдаад авчихсан. Энэ тохиолдолд иргэд хохирох нь гэж та хэлж байсан байх аа?
-Тусгай хамгаалалттай гарын асуудлыг нэг тийш болгохгүй бол тэнд баригдсан газар орон сууц авсан хүмүүс хохирно. Дархан цаазат газрыг иргэн өмчлөх боломжгүй. Тиймээс орон сууц авдаг тэр нь өөрийнх нь өмч биш болчихдог. Иймээс энэ асуудлыг шийдэхгүй бол олон иргэн хохирох вий гэдэг асуудлыг хөнддөг юм.
-Дүүргийн дахин төлөвлөлтийн асуудлаар ч гэсэн хэд хэдэн удаа эсрэг байр суурь илэрхийлж байсныг мэдэх юм?
-Нэг талаасаа дахин төлөвлөлт хэрэгтэй ч нөгөө талаас иргэдийнхээ санаа бодлыг сонсох, тэдэнд ая тухтай байдлыг бодолцох нь чухал. Иймээс Яармагийн дахин төлөвлөлтөд нэлээд хатуу байр суурьтай байгаа. Эхлээд иргэдийн хүсэлтийг сонсох ёстой. Хашаандаа ая тухтай амьдарч байсан иргэнийг 1-2 өрөө орон сууцанд оруулах нь том тулгаралт болж мэднэ. Зарим нь хашаандаа сайхан амьдрах сонирхолтой байхыг үгүйсгэхгүй. Хашаандаа байшин барьж, цахилгаанаар халааж, мод бут сөөг тарьсан иргэн цөөнгүй бий. Иймээс эдгээр иргэний асуудлыг авч үзэхгүй бол дахин төлөвлөлт нэрийн дор олон иргэн хохирох вий.
-Нийслэлийн иргэдийн төлөөлөгчдийн хурал дээр хэдэнтээ хэлж байсныг тань сонссон юм байна?
-НИТХ-ын чуулган дээр дүүргийн төлөөлөгчийн хувьд энэ асуудлыг гурван ч удаа тавьсан. Хэрэв дахин төлөвлөвтийн асуудал хэлэлцэх бол иргэдтэй тохирч саналыг нь нэг бүрчлэн авах хэрэгтэй. Тэгэхгүй бол 500 ам метрт амьдарч байгаа Дорж, Дондог, Дулмаа нарыг 30-40 ам метр орон сууц руу оруулж, тэр газар нь өндөр байшин барьж гарах ч аргагүй, орох ч аргагүй болгочихвий гэсэндээ. Иймээс Яармагийн дахин төлөвлөлтийн асуудалд хатуу байр суурьтай байгаа юм.
-Авто замын түгжрэл шүдний өвчин боллоо. Хан-Уул дүүргийн тухайд Нисэх, Яармагийн чиглэлээс өглөө 20-30 минут яваад хотын төв ордог байсан үе түүх болох нь. Одоо бараг 2 цаг гаруй хугацаанд явж байна. Цаашдаа 10-20 мянган айлын орон сууцууд ашиглалтад орно. Тэр үед түгжрэл улам нэмэгдэнэ. Үүнээс сэргийлэхийн тулд дүүрэг, хот хэрхэн ажиллах вэ?
-Засгийн газрын 2020-2024 оны мөрийн хөтөлбөрт энэ талаар тусгагдсан. Яармагийн эцсээс хойшоо "ТЭЦ-4” рүү гүүр барина. 94 тэрбум төгрөгийн өртөг бүхий гүүр барьж, түгжрэлийг бууруулах зорилт тавьсан.
Хоёрдугаарт, түгжрэлийн нэг үндсэн шалтгаан нь зам засвартай холбоотой. Сонсголонгийн зам, "ТЭЦ-3” зам засвартай байгаа учраас түгжрэл тэр хэрээр нэмэгдэж байна.
Мөн оршин суугчид ойр хавийнхаа сургууль, цэцэрлэгт хүүхдээ өгдөггүй. Энэ нь түгжрэлийн бас нэг шалтгаан юм.
Гуравдугаарт, уулын зам буюу Туул голын урдуурах замаар саадгүй зорчиж ирээд Зайсангийн гүүр дээр нэг урсгалтай болдог нь хөдөлгөөн удааширч, түгжрэл үүсгэх шалтгаан болж байна. Хоёр эгнээгээр явж байсан зам нэг эгнээнд шилжихээр хөдөлгөөн удааширдаг. Иймээс Зайсангийн гүүрийг хоёр эгнээтэй болгохоор зураг төслийг хийж байна. Хэрэв хоёр эгнээтэй болчихвол урсгалын хурд нэмэгдэнэ.
-Нисэх болон Яармагийн гэр хорооллын араар авто зам тавих төлөвлөгөө гарсан гэж сонссон. Энэ талаар дэлгэрэнгүй мэдээлэл өгөхгүй юу?
-Зураг төсөл байгаа. Хөрөнгийн асуудал шийдэгдэх шаардлагатай. Нисэхээс хойшоо шууд Сонсголонгийн гүүр рүү гарах замын зураг төслийг хийгээд төсвийг нь батлуулчихсан. Энэ онд ажил нь эхлэх ёстой. Нисэхийн иргэд аюулгүйн тойргоороо заавал орохгүйгээр шууд хойшоо Сонсголон руу гарах бололцоо бий болно. Түгжрэл зохион байгуулалт, ачааллаасаа болж байгаа учраас сургууль, цэцэрлэгийг гэрийнх нь дэргэд барих шаардлага ч мөн тавигдана.
-Хамран сургах тойргийнхоо хүүхдийг авдаггүй гажуудал бий. Магадгүй боловсролын газар энэ асуудлыг эцэслэх шаардлагатай байж мэдэх юм?
-22 сургууль, цэцэрлэг барьж, ашиглалтад орууллаа. Гэсэн ч хүрэлцээ дутмаг. Хан-Уул дүүргийн тухайд "Буянт-Ухаа 2” хороолол дунд 2 сургууль, 1 цэцэрлэг барьж байна. Цэцэрлэгийн барилгын гүйцэтгэл нэлээн өндөр хувьтай явж байгаа. Мөн "Буянт-Ухаа 1” хороололд дахин нэг цэцэрлэг нэмж барихаар газрын асуудлыг шийдвэрлэсэн. Энэ хорооллын дэргэд байсан газрыг чөлөөлөх асуудал ойрын хугацаанд эцэслэгдэнэ. Хаана боломж байна тэнд шинэ сургууль, цэцэрлэг барьж байгуулна.
Ирэх дөрвөн жил дахин ийм хэмжээний сургууль, цэцэрлэгийг нэмж байгуулах төлөвлөгөө бий. Тиймээс тэр хэрээр ачаалал буурна.
-Хан-Уул дүүргийн Засаг даргын хувьд хийсэн ажил олон. Тэгвэл ирэх 4 жилд юу хийхээр төлөвлөөд байгаа вэ?
-Хан-Уул эко дүүрэг гэсэн мөрийн хөтөлбөрөө үргэлжлүүлнэ. Туул гол орчмын хөрсний бохирдлыг бууруулах, хууль бус газар олголтыг таслан зогсоохоос эхлээд олон ажлыг эхлүүлснээ үргэлжлүүлж, үр дүнг нь харна. Яармагийн дахин төлөвлөлтийг иргэдэд ээлтэй байдлаар шийдэх гэх мэтчилэн бодож төлөвлөсөн олон ажил байна. Иймээс иргэд маань биднийг 2020-2024 онд дахин ажиллах бололцоогоор хангаж, эхлүүлсэн ажлынхаа үр дүнг үзэхэд дэмжлэг болох болов уу гэж найдаж байна.