Монголд бараа бүтээгдэхүүний үнэ гэж байнгын түгшүүр, үе үе хөллөдөг хэрүүлийн алим бий. Гурван есийн жавар тачигнасан энэ өдрүүдэд хэрүүлийн "халуун сэдэв” шатахууны үнэ болов.
Бэлтгэн нийлүүлэгчид, хэрэглэгчид, төрийн захиргааны байгууллагууд, УИХ, эцэст нь жирийн иргэд бензин шатахууны үнэ хэмээх бэлэн сэдвээр маргалдаж байна. Ер нь 2018 он гарсаар бараа бүтээгдэхүүний үнэ өссөн гэдгийг хэрэглэгчид хэлж байгаа.
Өнгөрсөн есдүгээр сараас өсөлтийн бүсэд шилжсэн газрын тосны фьючерс ханшийг нэгдүгээр сар дууссаны дараа нэг баррель нь эргээд 60 ам.доллараас доогуур түвшинд хүрнэ гэсэн таамагийг дэлхийн зарим нэг аналитик агентлагууд гаргаад байгаа. Энэ таамгаар бол газрын тосны үнэ удахгүй эргээд бууна гэсэн үг. Гэтэл газрын тосны ханш доод түвшиндээ хүрээд байсан өмнөх жилүүдэд Монголд бензин шатахуун өнөөгийн ханшаараа зарагдаж байсныг бас тооцох учиртай. Үнэ ханш гэдэг уян хатан, дээш доош чиглэж байдаг бол Монголын импортлогчдод зөвхөн дээшээ гэсэн ганцхан чиглэл, ашиг сонирхол байдаг нь эндээс харагдаж байна.
..."Монгол” телевизээс зохион байгуулсан "Шарк Танк” бизнес шоуны оролцогчид болох "Өгөөж”-ийн С.Түмэнгэрэл, "Гацуурт”-ын Л.Чинбат зэрэг үндэсний үйлдвэрлэгчид нэг зүйлийг дахин дахин хэлж, аргаа барсан байдалтай шогширч байсныг санаж байна уу. Ердөө л борлуулагч ченжүүдийн үнийн нэмэгдэл тэднийг ийн бухимдуулсан хэрэг. Тухайлбал, С.Түмэнгэрэл үйлдвэрлэгчид үйлээ үзэн байж 10-20 хувийн ашиг харж байхад ченжүүд цааш нь зарж борлуулаад үүнээс хавьгүй өндөр ашиг унагаж байна гэдгийг онцолж байсан. Түүний энэ үгтэй тэнд байсан үйлдвэрлэгчид, тухайлбал, Гацууртын Д.Чинбат, МАК-ын Н.Цэлмүүн, "Монгол базальт-ын Л.Ариунболд нар санал нэг байсан.
Тиймдээ ч тэдний хөрөнгө оруулах шийдэл нь энэ завсрын үнийг бууруулахад чиглэж байсан нь санамсаргүй хэрэг биш. С.Түмэнгэрэлийн үндсэн үнийн "Арви” дэлгүүрт хөрөнгө оруулалт хийх шалтгаан энэ байв. Монгол базальтын Л.Ариунболд мөн ийм зорилгоор л 500 саяын хөрөнгө оруулалт хийсэн.
...Оны өмнө Нарантуул зах дээр хоёр наймаачин ярьж байна. Бээжингээс цааш ямар ч гэв нэг хотоос очиж шинэ жилийн гацуур авчирч борлуулахад нугын нугаар зарагдаж байна гэж гайхуулав. Нугын нуга гэдэг нь үндсэн үнээ гурав дахин нугалж зарахыг тэгж нэрлэдэг аж. Ухаандаа 5000 төгрөгийн үндсэн үнэтэй барааг 15 000 төгрөгөөр борлуулна гэсэн үг. Урд газрын наймаачид бараа бүтээгдэхүүнээсээ хэдхэн Мо буюу задгай мөнгөөр илэрхийлэгдэх хэмжээний ашиг харж борлуулдаг бол манай наймаачид нугалахгүй л юм бол ашиггүй гэж үздэг. Ийм л ялгаатай гэдгийг наймаачид өөрсдөө хэлж байгаа юм. Яахав, бид өөрсдөө үйлдвэрлэгчид биш учраас, явдал чирэгдэл, тээвэр гээд зардал их шингэдэг л байх. Гэхдээ л ханасан хэмжээндээ үнээ өсгөж борлуулдаг.
Үнэ нэмэгдэх олон хүчин зүйл байдаг байх. Харин Монголд бол сургаар нэмэгддэг. Өөрөөр хэлбэл эрэлт нийлүүлэлт, зах зээлийн хүчин зүйлийн улмаас бус зүгээр л цалин тэтгэвэр нэмэх сургаар, олныг хамарсан халамж, эсвэл хэн нэг том даргын тоомжиргүй хэлсэн үг зэргээс сэжүүр аваад л нэмчих жишээний. Өнгөрсөн 2017 оны эхээр хууль нь батлагдаагүй шахам байхад машины үнэ татвар нэмэгдэх сургаар угтуулан нэмэгдэж байв.
Үнэ ханш зах зээлийнхээ эрэлт нийлүүлтээр тодорхойлогддог. Энэ бол онол. Гэхдээ Монгол шиг цөөхөн хүн амтай, хязгаарлагдмал зах зээлтэй улсад хэр нийцдэгийг хэлж мэдэхгүй юм. Монголд аливаа үнэ ханшийг зах зээл нь бус ченжүүд л тогтоож байна, одоогоор.
Эрэлт нийлүүлэлт гэсэн хоёрхон хүчин зүйлд итгэж найдаад үнийн жолоо цулбуураа сул тавьж зөнгөөр нь орхисноос Монголд ченж хэмээх үйлдвэрлэгч, хэрэглэгч хоёрын дундаас сул ашиг хүртээд сууж байдаг хэсэг бүлгийг бий болгосон нь үнэн. Хамгийн гол нь тэд бараа бүтээгдэхүүнийг нэг гараас нөгөөд дамжуулахдаа мөнөөх л "нуга” гэсэн сэтгэхүйгээрээ хандаж үнийг хөөрөгдөж өгдөг.
Ийм нэгэн жишээ бий. Монголчуудын хамгийн түгээмэл хэрэглээ болсон мах малчны хотоосоо 4-5 ченжийн гар дамжиж хэрэглэгч дээр ирдэг гэсэн тооцоо бий. Энэ мэтээр бүх бараа бүтээгдэхүүн ченжийн гараар дамжиж хэрэглэгчид хүрдэг. Хэдэн жилийн өмнө экс Ерөнхийлөгч Ц.Элбэгдорж дахин сонгогдох үеэрээ "Ченжгүй Монголын төлөө” гэж уриалж байсан санагдах юм. Харамсалтай нь тэр зүгээр л хошгируулалт байсан.
Уг ном журмаараа бол үйлдвэрлэгч, борлуулагч хоёр тус тусдаа гэлцдэг. Үйлдвэрлэгч борлуулалтанд оролцоод байдаггүй. Гэсэн хэрнээ хэн хэнийхээ өмнө хариуцлага хүлээж хамтран ажилладаг. Тухайлбал, үйлдвэрлэгчийн үнэ дээр ажиллагааны болон ашгаа нэмээд тодорхой хувь хэмжээн дотор үнэ ханшаа зохицуулдаг. Ингэж баймаажин бараа бүтээгдэхүүний үнийг хэрэглэгч нарт дарамт болохооргүй боломжит түвшинд байлгадаг. Харин Монголд тийм биш. Хэн хүссэн нь борлуулагч болж чадна. Тэр үнээ хэрхэн нэмж цааш яаж борлуулах нь үйлдвэрлэгчид хамаагүй. Ийм байхад үнэ галзуурахгүй гээд яах билээ.
Гэхдээ үнийн өсөлтөд үйлдвэрлэгчидтэй хамтран иргэд хяналт тавих нэг боломж байна. Тэр нь үйлдвэрлэгч, нийлүүлэгчид үнэ ханшаа нийтэд шилэн байлгах явдал. Ингэсэн тохиолдолд үйлдвэрлэгч нь 1000 төгрөг гээд зарлачихсан бүтээгдэхүүнийг борлуулагч үнийг нь тал хувиар нэмчихээд 1500 төгрөг гээд зогсч байх нь угаас утгагүй биз дээ. Тэгэхээр үндэсний үйлдвэрлэгчид, нийлүүлэгчид маань бүтээгдэхүүнийхээ үнийг ил тод зарладаг, нэмсэн бол нэмснээ хэлдэг, хассан бол хассанаа ил цагаан мэдээлдэг байвал ямар вэ.
М.Нэргүй
Erennews.mn