АН-ын ҮБХ-ны гишүүн, Ерөнхий консул асан Д.Мөнх-Эрдэнэтэй цаг үеийн асуудлаар ярилцлаа. 

-Юуны өмнө намайг дэмжсэн Хонгор нутгийнхандаа баярлаж байна. Миний нэр дэвшсэн тойрог Баянхонгор аймагт хүчтэй өрсөлдөөн болсон. Би анхны сонгуульдаа оролцсон. Сургамжтай  зүйл ч олон байв.  Манай тойргийн сонгуулийн өрсөлдөөнд Төрийн хоёр өндөрлөг шууд болон шууд бусаар оролцсон. Ерөнхийлөгчийн зөвлөх гэх сэтэр зүүсэн утсан хүүхэлдэйнүүд Ерөнхийлөгчийн шууд дэмжлэгтэйгээр нэр дэвшсэн. УИХ-ын дарга дэвшиж олонхийн санал авсан.  Монголын томоохон компани болон гадаадын хөрөнгө оруулалттай компанийн төлөөллүүд ч өрсөлдсөн.  Мөн бие даагчид болон бусад намууд гээд 20 орчим хүн өрсөлдсөн. Сонгуулийн үеэр  мөнгө тараалт гэдэг жинхэнэ утгаараа  манай тойрогт явагдсан даа. 

-Ерөнхийлөгчид зөвлөх хүмүүс өөрөөс нь илүү эрдэмтэн, доктор, академич, шинжлэх ухааны зүтгэлтнүүд байх ёстой. Одоогийн Ерөнхийлөгчийг хэдэн чадваргүй утсан хүүхэлдэйнүүд л тойрон хүрээлж байгаа дүр зураг харагддаг. Тэд нар нь далласан газар нь ил гарч, далайсан газар нь далд орохоос өөрийг хийж чадахгүй. Хүний нөөцгүй хулгайчийн нөөцтэй гэж амин найз нь хэлж байсан санагдаж байна.

-Ерөнхийлөгч Х.Баттулга намын дарга С.Эрдэнэд нөлөөлж манай тойргийн мандатыг зөвхөн өөрийнхөө зөвлөхүүдэд өгсөн. С.Эрдэнэ дарга энэ асуудлаас болж Төрийн тэргүүнтэй муудахыг хүсээгүй байх. Далдуур ийм л зүйл болсон юм билээ.

-Би 2012 онд намын дүрмийн дагуу дунд шатны намын гишүүдээс сунгаанд орж "бидон” Д.Ганбатыг үнэмлэхүй ялж байлаа. Тэр үед намын дэнчин болох 50 сая төгрөгөө тушаагаад сонгуулийн өрсөлдөөнд ороход бэлэн болоод байв. Гэтэл одоогийн Ерөнхийлөгч Х.Баттулга "Намын дүрэм гэж байдаггүй юм аа” гээд тухайн үеийн намын дарга Н.Алтанхуягт шахалт үзүүлсээр байгаад миний мандатыг булааж авч байсан. Н.Алтанхуяг даргаас би "Миний мандатыг яагаад Д.Ганбатад өгчихөв” гэхэд "Танай Женко "Би дошоо мэдье гэсэн” гэж хэлж байсан. Тэр үед бид намынхаа эв нэгдлийг бодоод чимээгүй өнгөрөөсөн. Дош гэдэг нь миний ойлголтоор төрж өссөн газраа хэлдэг. Баянхонгор аймагт төрсөн, өссөн жинхэнэ дошны хүүхэд нь би юм. Харин Х.Баттулга бол Улаанбаатар хотод төрсөн, Яармагт өссөн, тэндхийн дошны хүүхэд. Сайхан аавынхаа нэрээр манай нутгаас гурван удаа УИХ-д сонгогдлоо. Монгол Улсын Төрийн тэргүүн ч боллоо.

-Манай намынхан С.Ганбаатар, Т.Доржханд нарын нэгнийх нь хэмжээнд ч хүрч ажиллаж чадахгүй байна. Аргагүй юм даа. "Бидон” Д.Ганбат бүлгийн дарга хийхээр яаж хүчтэй сөрөг хүчин байж чадах вэ дээ. Үлбэгэр байна, сул байна. Би УИХ-ын сонгуулийн өмнө намаа цэвэршээсэй, шинэчлэгдээсэй гэж хүсч байсан.

Зөвийн төлөө өөрийн үЗөвийн төлөө өөрийн үзэл бодолдоо тууштай зогсдог, дарга дагадаггүй ийм хүмүүсээ нэр дэвшүүлээсэй гэж хүсч байсан. Харамсалтай нь, ийм нэр дэвшилт болоогүй.

-Улс төрийн намууд шинэчлэгдэх ёстой.  Харамсалтай нь, үе үеийн намын дарга байсан хүмүүс өөрийнхөө эрх мэдлийн төлөө явж ирсэн. Гэхдээ намын дарга төгс хүн байх албагүй. Буруу бодож болно, түүнийг нь намын гишүүд ҮБХ-ны гишүүд хэлдэг байх ёстой. Олонхоороо ярилцдаг, шийдвэр гаргадаг тийм л намын дарга байх ёстой. Энэ бол угаасаа ардчиллын тулгуур зарчим. Гэтэл яг энэ зарчмаараа ажиллаж чадахгүй байна. Дотроо хэд хэдэн фракцтай. Гишүүд нь фракцынхаа даргын эрх ашгийг хангасан, ийм л асуудал манай намд нүүрлээд байна.  2016 онд АН З.Энхболд даргатай УИХ-ын сонгуульд орсон. Дарга тухайн үед дүрмээ биелүүлээгүй. 2014 онд УИХ-ын даргын албан тушаалаар түрүү барьж, хууль хүчний байгууллагаар айлгаж зүтгэсээр байгаад Н.Алтанхуяг даргаас намын удирдлагыг булааж авсан. Тухайн үед би З.Энхболд даргыг шүүмжилж байсан.   Тэгээд яав, АН үнэмлэхүй ялагдлаа. 2020 оны сонгуульд мөн л С.Эрдэнэ дарга энэ алдааг давтаж, АН дахин үнэмлэхүй ялагдлаа.  "Шонхор” фракц,  Х.Баттулга нарын дөргүй бух шиг хар муйхар аргаар зүтгэдэг тэнэг бодлогын гайгаар нам ялагдаад өнөөгийн нөхцөл байдалд хүрсэн. Одоо дахиад Ерөнхийлөгчийн сонгуулийн өмнө нам руу савраа дүрээд эхэлсэн байна. Намын даргын үүрэг гүйцэтгэгч Ц.Туваан зөөлөн хүн. Ийм хүнийг дөрлөж, утсан хүүхэлдэйгээ болгоод авсан. Ц.Туваан өнгөрсөн хугацаанд намын сунгааг хийлгээгүй. Орон нутгийн сонгуульд ороод ялагдсан. Одоо Ерөнхийлөгчийн сонгууль хаяанд ирсэн байхад нам хоёр тамгатай, нэг үүрэг гүйцэтгэгч, нэг даргатай болсон. Ийм нөхцөл байдлыг дахиад Х.Баттулга үүсгэж, намаа хорлож байна. Бүх зүйлийг дүрмийн дагуу явуулж, намын даргын сунгаа явуулсан бол өнөөдөр АН-д ийм нөхцөл байдал үүсэхгүй байлаа.

-Ц.Туваан Х.Баттулгатай эртнээс ойр дотно, Үйлдвэр хөдөө аж ахуйн сайд байхад нь дэд сайдаар нь ажилладаг байсан шүү дээ. Ц.Туваан АН-ын даргын үүрэг гүйцэтгэгч болонгуутаа Ерөнхийлөгчийн  зөвлөхийг нийслэлийн АН-ын дарга болгосон. Эндээс жинхэнэ эмгэнэлт жүжиг эхэлсэн. Орон нутгийн сонгуульд ялагдсан. Даргагүй болсон.  АН-ын Их хурал гэгчийг хуйвалдаан маягаар зохион байгуулж, дүрэмд өөрчлөлт оруулсан. АН-ын дүрмийн заалтыг өөрчилж, АН-аас Монгол Улсын Ерөнхийлөгчийн сонгуульд нэр дэвшин сонгогдон ажиллаж байгаа иргэн дахин нэр дэвших хүсэлт гаргасан тохиолдолд энэхүү дүрмийн 5.12.4.2 т заасан журмыг баримтлахгүйгээр намын Их хурал, ҮБХ-оор шууд өрсөлдөгчгүйгээр хэлэлцэн шийдвэрлэх гэсэн заалт шинээр оруулсан. Өөрөөр хэлбэл, Х.Баттулга АН-аас ямар ч өрсөлдөөнгүй нэр дэвшихийн тулд л Ц.Туваанаар дамжуулан намынхаа дүрмийг хүртэл хулгайгаар өөрчилж хөгийн юм хийж байна шүү дээ.

-Айж байгаа учраас л ил тод, нээлттэй өрсөлдөхөөс татгалзаж, намын дүрмийг өөрчилж байгаа шүү дээ. Х.Баттулга гэдэг хүн Ерөнхийлөгч болсноор АН лидергүй болж байх шиг байна. АН-ын зарим лидер шоронд орж, Б.Бямбасайхан, Б.Болор нарын залуус хэлмэгдэж зарим нь бүр эх орноосоо дүрвэлээ. Дээр нь түүний оффшор хөрөнгө, өмч хувьчлалын булхай, тендерийн мөнгө гэх мэт олон факт ил болоод байна. Нөгөө талаар Х.Баттулга намаа ялагдал хүлээхэд маш том үүрэг гүйцэтгэсээр ирсэн. Үүнийг АН-ынхан маш сайн мэдэж байгаа.

-Та нар сана даа. 2014 онд Х.Баттулга Н.Алтанхуягийн Засгийн газрыг заналтайгаар огцруулж байсан. Төрийн ордонд архи, тамхи, секс ярьдаг өөрийн фракцын хүүхэнтэйгээ хамт эсрэг санал өгч огцруулсан. "Шонхор”-ынхон буюу С.Эрдэнэ, С.Одонтуяа, "Бидон” Д.Ганбат тэргүүтэй гишүүд ч тухайн үед Засгийн газрын огцруулах хуралдаанд санаатайгаар орж ирээгүй. Үүнээс болж 2014 онд, АН-ын одоогийн энэ ялагдлын суурь тавигдсан юм. Гэтэл намын дүрмийг зөрчиж явсан эдгээр нөхдүүд намаас Ерөнхийлөгчид болон УИХ-д дахин дахин нэр дэвшдэг.  Дүрмийн дагуу явж, дэнчин мөнгийг нь өгч алдаа оноог нь хэлсэн хүнд дүрмийн бусаар мандат өгөхгүй гэдийдэг. Энэ шударга уу. Намынхаа Засгийн газрыг унагаах хуйвалдаанд оролцож явсан урвагчид одоо  УИХ-ын дэд дарга, АН-ын бүлгийн дарга хийгээд явж байх жишээтэй.  Н.Алтанхуягийн Засгийн газрыг огцруулаагүй байсан бол 2016 онд 65 суудлаар ялагдахгүй байсан. Мөн С.Эрдэнэ гэж хүн намын дарга болохгүй байсан. 2020 оны сонгуульд одоогийнх шиг ингэж 62-оороо ялагдахгүй байсан ч юм бил үү. Үүнийг өнгөрсөн юм ярих гэдэг утгаараа биш үнэн түүхийг сануулах үүднээс тодруулан хэлж байна. Ингэхгүй бол залуус маань буруу мэдээлэлтэй болоод, бурууг дагаж яваад байгаа байдал ажиглагдаж, энэ нь АН-ын хагаралыг бий болгоод байна.  Ялагдлын гол шалтгаан нь одоогийн Ерөнхийлөгч Х.Баттулга байсан. Манай залуучууд саяхан болсон энэ түүхийг мартаад одоо Ерөнхийлөгч, Ерөнхийлөгч гээд л гүйгээд байдаг. Биднийг ялагдалд хүргэсэн хүн хэн бэ гэдгийг олоход уг нь ийм амархан. Х.Баттулга гэдэг хүн АН-ын түүхэнд ямар гавьяа байгуулсан юм бэ гээд хайвал гай нь л их үү бага уу гэдгийг бодох хэрэгтэй. Нэгэн цагт Ц.Нямдорж гуай юу гэж хэллээ. "Өөрийн хүмүүсээ далдуур түгжилддэгээ болиоч. Хүн чанартай бай” гэх утгатай үгийг хэнд хэлж байлаа даа. Санаж байгаа биз дээ.

-Харамсалтай нь тийм. Ерөнхийлөгч болмогцоо оффшор бүсэд данстай улстөрчид, төрийн албан хаагчид, тэдний хамаарал бүхий этгээдүүдэд хандан "2017 оны долдугаар сарын 24-ний өдрөөс хойш 49 хоногийн дотор оффшор дансаа хааж, тэнд байршуулсан мөнгөн хөрөнгөө Монголын банкинд оруулж ирэхийг уриалж байна” хэмээн сүр дуулиантай мэдэгдэж байсан. Гэтэл хятадуудтай нийлж  төрсөн охиныхоо нэр дээр оффшор компани байгуулснаа нуучихсан л сууж байна. Хуулийн дагуу Х.Баттулга энэ үйлдлийнхээ төлөө хариуцлага хүлээх учиртай шүү дээ. Тийм шударга хүн юм бол өөрийнхөө оффшорт байгаа мөнгийг оруулж ирээд цар тахлын үед ядарсан эдийн засагтаа нэмэр болох хэрэгтэй

-Шуудхан хэлэхэд чадахгүй.  Төмөр замын бүтээн байгуулалтыг хамгийн их гацааж байсан хүн нь Х.Баттулга өөрөө юм. 2008 онд хувийн хэвшил бизнесийнхээ зарчмаар хийчих байсныг Х.Баттулга сайд байхдаа төрийн өмнөөс давхиж ороод саад, тушаа болсон.  Үүнийг ард түмэн мэдэж байгаа. Тэр үед төмөр замаа барьчихсан бол өнөөдөр Монголын хөгжил өөрөөр харагдах байлаа.  Гаднаас өр зээл тавьж, хүүнд нь унаж, хар саарал жагсаалтад орж, олон улсад муу муухай харагдахгүй байлаа. Өнөөдөр тэр хүн дахиад төмөр зам яриад сууж байна. Энэ төмөр замын ард асар их мөнгө угаалт явагдаж байгаа гэж сонссон. Би тэгж хардаж байна. Өмнө нь 280 сая ам.долларын төмөр замын ажил дээр мөнгө угаалт явагдсаныг манай хууль байгууллагынхан нотлоод баримтжуулаад хэрэг үүсгээд шалгаад явж байсан.  Манай хуулийнхан үндэслэлгүй зүйлийг шалгана гэж байхгүй.  Хэд хэдэн хүнийг баривчлан шалгаж байсан.  Урдахаа тавиагүй байж, ахиад аймаг сум хооронд төмөр зам тавьж байна. Энэ бол том тэнэглэл. "Эрдэнэс Тавантолгой”-н нүүрснээс орж ирсэн жаахан орлогоор өгөөжөө мөд өгөхгүй, гарц руугаа биш өөр зүг рүү төмөр зам санаачлаад сууж байдаг. Хэн ч ойлгохгүй тэнэг бодлого шүү.

-Манайх төмөр замаа зөв гарцаар барьж, автозамын тээвэртэйгээ нүүрсээ зэрэг зөөхгүй бол нүүрсний экспорт жилээс жилд хумигдаж байгааг ойлгох хэрэгтэй. Олон улсад гэхэд саяхандаа Австрали улс Хятадтай үл ойлголцоод "хэрэглэгч хаан” гэдэг онолоор худалдан авагч орон нүүрс авахгүй гэсэн албан ёсны шийдвэр гаргахад борлуулагч оронд яаж нөлөөлж байгааг бид бүгд харлаа. Тэгэхээр худалдан авагч дэлхийн том зах зээл хажууд байгаа гэсэн үг биз дээ. Төмөр замын одоогийн хамгийн боломжит хувилбар нь нүүрсний ордуудаас шууд хил рүүгээ төмөр замаа тавих нь чухал. Эхлээд "Тавантолгойгоос-Гашуунсухайт”-ын боомтын нөгөө хэл амтай төмөр замаа ашиглалтад оруулаад, дараа нь "Зүүнбаянгаас-Хангимандал”-ын боомт руу тавих хэрэгтэй. Тэгснээрээ тэр хэсгийн нүүрс, төмрийн хүдэр, жоншны экспорт шууд эрс нэмэгдэнэ. Тавантолгойн ордоос орж ирж байгаа шиг орлого манай эдийн засагт нэмэгдэж орж ирнэ гэсэн үг. Хангимандалын боомттой Өвөрмонголд байдаг БНХАУ-д эхний тавт ордог Бугатын төмрийн үйлдвэр гэж том хэрэглэгч ойрхон.  Энэ бол маш том давуу тал байна. Дараа нь Хөөтөөс Бичигтийн боомт руу төмөр замаа тавибал Сүхбаатар, Дорнодын районы нүүрсний болон уул уурхайн бүтээгдэхүүн Бичигт, Зүүн хатавч боомтоор гараад урд хөршийн далайн зүүн эрэг орчмоор байдаг төмрийн томоохон үйлдвэрүүдийн зах зээлд шууд нийлүүлэхэд дөт зам болно. Энэ дарааллаар төмөр замуудаа баривал зөв гэж бодож байна. Энэ миний л бодол. Гэхдээ тооцоо судалгаагаа хийгээд боломжтой үгүйг улс төржүүлэхгүйгээр зөв бурууг гаднын шинжээчдээр судлуулсан ч энэ хувилбарыг л хэлнэ. Яагаад гэвэл энэ цэвэр зах зээлийн онолоор борлуулалт эрэлтээ дагадаг юм. Түгээлтийн үр ашигтай байдал энэ тэр гээд их юм бий. Тэгээд хангалттай орлого олж, өр ширээ дараад Монгол Улс мөнгөний асуудалгүй болсон үедээ Ерөнхийлөгч Х.Баттулгын олон жил боловсруулсан Тавантолгойгоос-Чойбалсан-хүртэлх Өмнөговь, Дорноговь, Сүхбаатар, Дорнод гэсэн дөрвөн аймгийн газар нутгаар нийт 1065 км явах мөрөөдлийн төмөр замын төслийг биелүүлж болох юм. Тэгээд 1000 гаруй км төмөр замаар төмөр зам дагасан аймгуудын нүүрс ОХУ-ын хил дээр очлоо гэхэд Эрээнцаваас Владивосток хүртэл ОХУ-ын нутгаар 3000 орчим км зам туулна. Инээдтэй нь хүний нутаг дээгүүр тээвэрлэж, баахан татвар хураамж төлж зовж зовж Владивосток боомт дээр очлоо гэхэд манай нүүрсний үнэ тэнгэрт тулсан үнээр очно. Тэгээд Оросын өөрийнх нь нүүрстэй үнэ өртгөөрөө өрсөлдөх боломжгүй гэдгийг хар ухаанаар бодоход ч ойлгомжтой. Х.Баттулгын мөрөөдөл болсон энэ төмөр замыг тавилаа гэхэд Монгол Улсад эдийн засгийн үр ашиггүй. Үнэндээ ямар ч тооцоо судалгаагүй, алсын хараагүй бүтээн байгуулалт гэж хэлнэ.

-Оросын төмөр замын тариф өндөр. Өөрсдөө хангалттай түүхий эдтэй. Манай нүүрсийг өөрийн нүүрсний урдуур оруулаад зөөлгөнө гэж байхгүй. Женкогийн мөрөөдлийг биелүүлж хэзээ ашгаа өгөх нь мэдэгдэхгүй тооцоо судалгаагүй, төмөр замд одоогийн нүүрснийхээ хамаг орлогыг өгөөд л дуусч байна даа. Өмнө нь энэ хүн Тавантолгойгоос Гашуунсухайт хүртэл 240 км замыг 280 сая ам.доллараар барих төсөл санаачилсан. Тэгээд Чингис бондоос мөнгө авсан ч барьж чадаагүй. Гэтэл одоо өнөөдрийн ханшаар "Тавантолгойгоос- Зүүнбаян” хүртэлх 414 км замыг 750 тэрбум төгрөг "Эрдэнэс Тавантолгой”-гоос 20 жилийн хугацаатай хүүгүй зээл авч барьж байна гэх юм. Үүнийг нь хувааж үзэхээр 270 орчим сая ам.доллароор бараг нэг дахин их 400 гаруй км замыг барьчихаж байгаа юм биш үү. Өмнө нь Чингис бондоос гаргуулж байсан 280 сая.ам доллараараа 200 гаруйхан км замаа яагаад барьж чадаагүй юм. Энэ том зөрүү харагдахгүй байна уу.

-Монгол Улсын Ерөнхийлөгч хүн эх орноо олон улсад төлөөлдөг, дэлхийн хэмжээний гадаад бодлого боловсруулах чадвартай хүн байх ёстой. Тийм хүмүүс нэр дэвшүүлээсэй. Саяхан АН-аас нэр дэвших саналтай байгаагаа Ц.Оюунгэрэл мэдэгдлээ. Миний хувьд дэмжиж байна. Боловсролтой, нэр цэвэр улстөрч. Ямар ч орны Төрийн тэргүүнтэй нүүр улайхгүй ярьчих байх. Ядаж л өөрийгөө ойлгуулж чадна.

-Энэ бол эрх чөлөөт ардчилсан нийгэм. Тэр ч утгаараа болж бүтэхгүй байгаа зүйлийг нь дарга нарт голдуу шууд хэлчихдэг. Худлаа дүр эсгэсэн, шударгын дүрд тоглосон, поп нөхдүүдийг хараад дуугүй байж чаддаггүй. Иргэд олон нийтэд үнэн худлыг ойлгуулахын юу нь буруу гэж. Мэдээлэлд ойрхон хүмүүс нь иргэний хувиар зарим нэг хүний багийг хуулж байх хэрэгтэй. Би эдгээр хүмүүсийг УИХ-ын гишүүн, УИХ-ын дарга, намын дарга, Төрийн сайд гэсэн эрх мэдэлтэй байхад нь алдааг нь хэлж байсан.  Түүнээс хэн нэгнийг албан тушаалаа өгөөд хэн ч биш болсны дараа араас нь тодроод попроод явдаггүй.  Монгол эр хүнд унасан нэгнээ дахиж дэвсэлдэг зан байж болохгүй.  Ерөнхийлөгч Х.Баттулгын алдаа, буруу бодлогыг ардчилсан орны иргэний хувиар хэлж болохгүй гэж үү.

 -Алдаа оноо байвал нэг нутаг, нэг нам гэхгүй иргэний зориг гаргаж шударгаар хэлэх ёстой.  Зөв байвал нэг аймаг, нэг нам гэхгүйгээр сайшаана. Ерөнхийлөгч Х.Баттулга манай аймгаас УИХ-д гурван удаа сонгогдож байсан.  Тэгээд Баянхонгор аймаг маань өөрчлөгдсөн зүйл алга. Өнгөрсөн хугацаанд "Шинэ сум” төсөл санаачилсан.  Санаа нь зөв байсан ч үйлдэл нь буруу байсан. Канадаас Монголд мод ирээд бүх сумыг шинэчилнэ гэж байх уу.  Канад стандарт технологи өртөг, өндөр талийж өгнө биз дээ. Мөн Канадын уур амьсгал Монголоос өөр.  Манай эрс тэс уур амьсгалд тохирохгүй. Манай аймагт загварын хоёр сумыг хийсэн. Төрийн олон тэрбумын төсөвтэй. Ажлыг нь өөрийнхөө Жүдо бөхийн холбооны дэд ерөнхийлөгч, хуурай дүү Сүхбаатар аймгийн залуугийн "Их Модун” компаниар хийлгэсэн.  Мод оруулсан дүр эсгээд доторх нь цахилгаан сан, гипсэн хана нь дандаа Эрээний хулхи материалаар хийсэн. Одоо тэр ажил нь ямар чанартай болсныг та очиж сурвалжлаарай. Бас болоогүй ээ. Тэр компани нь "Мазаалай” парк гэх манай аймгийн бүх том ажлуудыг хийсэнЭнэ хүн ингэж төсөл санаачилсан нэрээр дандаа хүний гараар дамжуулж мөнгө иддэг гэж харагдаж байна. Хуурай дүүгийнхээ компаниас цаагуураа ашиг авдаг байсан ч юм уу, хэн мэдлээ.  Яагаад орон нутгийн ажлыг нутгийн компаниар хийлгэхгүй байна гэвэл нутгийн компаниас мөнгө нэхэж чадахгүй биз дээ. Тэгээд нэг сайхан өгөөмөр хүний дүртэй энтертайнмент хийж манай аймгийн ахмадуудад Цагаан сараар боов, боорцог тараадаг байсан.  Энэ тэгээд хөгжил юм уу.  Хүмүүсийн тархийг хот хөдөөгүй угааж бурхан шиг хүний дүрд орж чаддаг хүн л дээ. Одоо улсын хэмжээнд цэцэрлэг, сургууль, эмнэлгийн хүрэлцээ муу, хөрөнгө оруулалт хийх тулгамдсан олон асуудал байсаар байтал Женкогийн мөрөөдлийг биелүүлж хэзээ ашгаа өгөх нь мэдэгдэхгүй тооцоо, судалгаагүй санаачилсан Шинэ сум, Төмөр зам энэ мэт төсөлд нүүрснийхээ  болон төсвийн хамаг орлогыг өгөөд сууж байна. Ерөнхийлөгч Х.Баттулгыг Монгол Улсад гавьяа байгуулаагүй, гай тарьж ирсэнд иргэн хүний хувиар их харамсдаг. "Монгол ялна” гэсэн худлаа лоозон болсон мөрийн хөтөлбөртэй, өнгөрсөн сонгуульд орсон. Улс орнууд тусгаар тогтнол, эрх чөлөөгөө алдсан үед ялагддаг. Өнөөдөр Монголд тусгаар тогтнол хангалттай эрх чөлөө байна. Харин хөгжил дутмаг байна. Алдаагаа засаад явбал хөгжил ойрхон байна.